Aannemers kunnen vaak wel met normale te verwachten prijsstijgingen rekening houden in het bouwcontract. Aannemers kunnen bijvoorbeeld een bepaling in het bouwcontract opnemen op basis waarvan aanspraak kan worden gemaakt op verrekening van wijzigingen van prijzen van bouwmaterialen. Er kan bijvoorbeeld ook een afkoopsom voor de stijging van prijzen worden overeengekomen. Anders is dit bij extreme prijsstijgingen als in de laatste jaren. Aannemers willen deze prijsstijgingen vaak doorbelasten aan opdrachtgevers, ook als er een vaste prijs is overeengekomen. Een vaste prijs sluit het aanpassen van een prijs niet uit als er sprake is van kostenverhogende of onvoorziene omstandigheden die zijn ontstaan of aan het licht komen na het sluiten van de overeenkomst. Voor extreme prijsstijgingen of andere omstandigheden waarmee aannemers bij het bepalen van de prijs geen rekening hoefden te houden, bieden onder meer de Nederlandse wet, de UAV 2012 en de UAV-GC 2005 en 2025 een regeling.
Een overeenkomst kan niet in alles voorzien. In de toekomst kunnen zich gebeurtenissen voordoen die bij het sluiten van de overeenkomst (nog) niet bekend waren. Dit kan voor partijen onaanvaardbare gevolgen hebben. Is in het bouwcontract geen bepaling opgenomen die het mogelijk maakt om de prijs aan te passen, dan biedt artikel 6:258 Burgerlijk Wetboek (BW) daarvoor een regeling. Op grond van dit artikel kan de rechter een overeenkomst aanpassen. De rechter kan dus ook de prijs aanpassen.
Op artikel 6:258 BW kan een beroep worden gedaan als er sprake is van een onvoorziene omstandigheid. Dit is een omstandigheid die zich na het sluiten van de overeenkomst, dus in de toekomst, heeft voorgedaan. Belangrijk is dat het niet gaat om de vraag of de omstandigheid niet voorzienbaar was (als je gaat doemdenken kun je namelijk altijd wel iets bedenken), maar het gaat erom dat de partijen geen rekening hebben gehouden met deze omstandigheid bij het sluiten van de overeenkomst. Niet iedere omstandigheid waarmee geen rekening is gehouden zal aanleiding zijn voor het aanpassen van de prijs door de rechter. Het gaat erom dat de wederpartij naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid een ongewijzigde instandhouding van de overeenkomst niet mag verwachten. Hiermee wordt bedoeld dat in objectieve zin de gevolgen onaanvaardbaar dienen te zijn en niet vanwege de subjectieve mening van bijvoorbeeld een van de partijen of de rechter. Aan dit vereiste zal niet snel zijn voldaan. Er zal niet snel met succes een beroep op dit artikel kunnen worden gedaan. Uitgangspunt blijft de trouw aan het gegeven woord (zoals een vaste aanneemsom). Ingrijpen op grond van artikel 6:258 BW zal – zeker in geval van professionele partijen – alleen bij hoge uitzondering plaatsvinden.
Artikel 7:753 BW is vergelijkbaar met het vorige artikel over onvoorziene omstandigheden, maar heeft specifiek betrekking op aannemingsovereenkomsten. Het artikel ziet op het geval van kostenverhogende omstandigheden die de aannemer niet heeft verdisconteerd in de prijs. Op grond van dit artikel kan de rechter de prijs aanpassen wegens kostenverhogende omstandigheden. De rechter kan de prijs aanpassen als:
Het gaat dus om omstandigheden waarmee de aannemer geen rekening hoefde te houden bij het sluiten van de overeenkomst. Normaal te verwachten risico’s zullen door de aannemer in de prijs moeten worden verdisconteerd. De rechter zal moeten oordelen of de aannemer rekening had moeten houden met de kostenverhogende omstandigheden.
Kostenverhogende omstandigheden zijn iets anders dan meerwerk. Bij meerwerk gaat het om door de opdrachtgever gewenste toevoegingen of veranderingen aan het overeengekomen werk.
Let op! Op de aannemer rust een waarschuwingsplicht
Om een succesvol beroep te kunnen doen op artikel 7:753 BW moet de aannemer de opdrachtgever zo spoedig mogelijk voor de noodzaak van een prijsverhoging hebben gewaarschuwd. De aannemer moet de opdrachtgever tijdig waarschuwen, zodat de opdrachtgever gebruik kan maken van zijn recht om de overeenkomst op te zeggen of om een voorstel te doen om het werk te beperken of te vereenvoudigen.
De UAV 2012 bepalen dat sprake is van kostenverhogende omstandigheden als:
De UAV eist dus meer dan artikel 7:753 BW. In het geval van de UAV moet het dus gaan om een aanzienlijke verhoging van de kosten van het werk. In de praktijk worden verschillende criteria gebruikt voor deze derde eis. Enkele voorbeelden: de verhouding van de stijging van de kosten met het oorspronkelijke kostenpeil of met een redelijke winstmarge; de verhouding van de stijging van de kosten met een absoluut bedrag, bijvoorbeeld de aanneemsom.
In de overheidsrechtspraak wordt geen vast percentage gehanteerd en de betekenis van het begrip ‘aanzienlijk’ is afhankelijk van de omstandigheden van het geval. Hof Den Haag benoemt in zijn uitspraak van 31 januari 2012 drie niet uitputtende omstandigheden die een rol kunnen spelen: (a) de mate waarin tegenover de kostenstijging zich elders in het werk kostendalingen hebben voorgedaan, (b) de uiteindelijke winstgevendheid van het gehele project en (c) de mate van voorzienbaarheid van de kostenstijging op het moment van opdrachtverlening.
Voor de invulling van het begrip ‘aanzienlijk’ spreekt de Raad van Arbitrage in bouwgeschillen in de uitspraak van 23 maart 2017 van vaste rechtspraak die inhoudt dat het gaat om een vuistregel, waarbij de kostenstijging gerelateerd wordt aan de aanneemsom. In de meeste uitspraken van de Raad van Arbitrage in bouwgeschillen wordt er als vuistregel gesproken van 5% wil er sprake zijn van een aanzienlijke kostenstijging. De Raad van Arbitrage hanteert als vuistregel dus 5%. De overheidsrechter vindt dat er geen reden is om een ondergrens van 5% als harde norm te hanteren.
De aanzienlijke kostenverhoging wordt door zowel de Raad van Arbitrage in bouwgeschillen als door de overheidsrechter gerelateerd aan het gehele werk. Een kostenstijging die aanzienlijk is voor een deel van het werk, maar ten opzichte van het gehele werk niet als een aanzienlijke kostenstijging kan worden gezien, is geen aanzienlijke kostenstijging in de zin van par. 47 UAV 2012. Het kan dus zo zijn dat een onderaannemer wel een beroep kan doen op par. 47, maar de hoofdaannemer niet.
Verder gaat het om werkelijk door de aannemer gemaakte kosten of aan hem in rekening gebrachte kosten. Het gaat dus niet om een herberekening van de gecalculeerde kosten door middel van indexering, aldus de Raad van Arbitrage in bouwgeschillen en de overheidsrechter.
Let op! Ook hier geldt een waarschuwingsplicht voor de aannemer
De aannemer heeft pas recht op bijbetaling als er kostenverhogende omstandigheden hebben voorgedaan als hij de opdrachtgever schriftelijk op de hoogte heeft gesteld van het intreden van die omstandigheden. Doet de aannemer hiervan niet zo spoedig als mogelijk en tijdig mededeling, dan heeft de aannemer geen recht op een kostenvergoeding.
In par. 44 van de UAV-GC is een regeling opgenomen voor onvoorziene omstandigheden. De regeling sluit aan bij artikel 6:258 BW. Het moet dus gaan om een onvoorziene omstandigheid die met zich meebrengt dat van de opdrachtgever naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet mag verwachten dat de overeenkomst ongewijzigd in stand blijft.
Heeft u vragen over kostenverhogende of onvoorziene omstandigheden of (extreme) prijsstijgingen, aarzel niet om contact op te nemen met Exterkate Advocatuur. U kunt Maikel Exterkate bereiken op +31614891468 of door te mailen naar maikel@exterkate-advocatuur.nl.
Ik ben Maikel Exterkate, advocaat met bijna 20 jaar ervaring in het oplossen van geschillen en het voeren van procedures in b2b-relaties. Of het nu gaat om zaken bij de rechtbank, in hoger beroep, kort geding of de Raad van Arbitrage in Bouwgeschillen, ik beschik over uitgebreide kennis en praktijkervaring. Neem gerust vrijblijvend contact op om te bespreken wat ik voor u kan betekenen.
EXTERKATE ADVOCATUUR B.V.
Postbus 480
5240 AL Rosmalen
KvK 96223545